Adresa të fshira, besim i humbur: përballja me pasivizimin

Në komunat e jugut të Serbisë, si Bujanoci dhe Presheva, prej vitesh po zhvillohet një proces i padukshëm për shumicën e qytetarëve derisa t’i prekë personalisht. Pasivizimi i vendbanimeve, si një procedurë administrative për fshirjen e adresës nga regjistri, te shumë shqiptarë krijon ndjenjën se shteti po i fshin, jo vetëm nga evidenca, por edhe nga shoqëria.

“Kur shkova ta marrë letërnjoftimin, më thanë se nuk jam më i regjistruar. Por unë kam jetuar këtu gjithë jetën, familja ime është këtu prej brezash. U ndjeva sikur më thanë se nuk jam më i mirëpritur”, thotë A.D., një i ri nga rrethina e Bujanocit, i cili nuk mundi të aplikonte për punë në sektorin publik.

Ndjenja e përjashtimit nuk është vetëm administrative. Është edhe personale dhe identitare. Sipas sociologut L. S, pasivizimi krijon efekte sociale të rrezikshme: “Qytetarët që fshihen nga sistemi ndihen sikur shteti nuk i njeh si anëtarë legjitimë të komunitetit. Kjo çon në pasivitet dhe tërheqje, sepse kur institucionet mbyllin dyert, njerëzit tërhiqen drejt komuniteteve etnike ose familjare. Kjo dobëson edhe më shumë besimin e ndërsjellë”.

Sipas fjalëve të mësueses dhe veprimtares kulturore M. R. nga Presheva, fillimisht është shkolla vendi ku efektet e pasivizimit ndihen më herët: “Prindërit vijnë për ta regjistruar fëmijën në shkollë dhe më pas mësojnë se fëmija ‘nuk ekziston’, se nuk ka vendbanim të regjistruar. Mësuesit dhe drejtorët bëhen të parët që duhet të shpjegojnë procedurën, gjë që nuk është kompetencë e tyre, por ata janë më afër qytetarëve.”

Nga kjo masë janë goditur veçanërisht të rinjtë. Në një hulumtim të realizuar nga një grup joformal aktivistësh nga rrethina e Preshevës, më shumë se 60% e të anketuarve të moshës 17 deri në 25 vjeç deklaruan se “nuk ndjehen plotësisht të barabartë me moshatarët nga Serbia qendrore”. Si një nga arsyet kryesore ata përmendin mosbesimin ndaj institucioneve, të shoqëruar me paraqitjen e shpeshtë të pengesave administrative. “E njoh një shoqe që nuk mundi të aplikonte për kredi studentore sepse vendbanimi i familjes së saj ishte pasivizuar. Për ta korrigjuar këtë i duheshin më shumë se disa muaj dhe shumë para për dokumente, përkthyes, udhëtime. Në fund hoqi dorë”, thotë R. K., student nga Presheva që tani studion në Shkup.

Pasivizimi nuk nënkupton vetëm humbje të adresës,  ai sjell pas vetes një varg humbjesh: dokumente personale, të drejtë vote, të drejtë për trajtim mjekësor, arsimim, mbrojtje sociale. Por humbja më e rrezikshme, sipas bashkëbiseduesve, është humbja e besimit. “Nëse shteti nuk më sheh, pse duhet ta shoh unë atë?”, pyet E. H., artist i ri nga Bujanoci. “Pse të shkoj në zgjedhje, pse të marr pjesë në punën e institucioneve, kur jam fshirë pa asnjë pyetje?”

Problemi i pasivizimit nuk mund të zgjidhet vetëm me udhëzime teknike dhe formularë. Nevojitet zbatim i drejtë dhe i hapur i ligjeve, informim i qytetarëve në gjuhën që kuptojnë, por mbi të gjitha – vullnet politik i sinqertë që komunitetet multietnike të mos shihen si problem i përkohshëm, por si pjesë e së ardhmes së përbashkët. “Besimi ndërtohet për vite me radhë dhe mund të shembet me një vendim të vetëm për pasivizim”, përfundon sociologu L. S.