Zbatimi selektiv i ligjit si sfidë ndaj sundimit të ligjit

Në shoqëritë demokratike moderne, sundimi i ligjit përfaqëson shtyllën themelore të funksionimit të shtetit dhe garancinë e barazisë së të gjithë qytetarëve para ligjit. Ky parim nënkupton që ligjet vlejnë në mënyrë universale, pa përjashtime dhe pavarësisht përkatësisë kombëtare, politike, fetare apo ekonomike të individëve. Megjithatë, në praktikë shpesh shfaqet fenomeni i njohur si zbatimi selektiv i ligjit, kur normat juridike nuk zbatohen në mënyrë të qëndrueshme dhe të barabartë për të gjithë. Një dukuri e tillë, edhe pse ndonjëherë e fshehur, minon thellësisht besimin e qytetarëve në institucione dhe cenon thelbin e shtetit juridik.

Zbatimi selektiv i ligjit nënkupton se rregullat – që formalisht vlejnë për të gjithë, zbatohen vetëm për disa, ndërsa ndaj të tjerëve zbatohen më butë, ose nuk zbatohen fare. Në këtë mënyrë, ligji pushon së qeni kuadër objektiv i rendit shoqëror dhe shndërrohet në mjet pushteti. Ekzistojnë disa forma të selektivitetit: politike, administrative, ekonomike dhe sociale. Në kuptimin politik, selektiviteti shfaqet kur ligjet përdoren si instrument kontrolli apo presioni ndaj opozitës, mediave kritike apo individëve që nuk janë pjesë e strukturës në pushtet. Selektiviteti administrativ nënkupton që institucionet shtetërore i interpretojnë dhe zbatojnë ligjet në mënyrë të ndryshme, varësisht nga rajoni, përkatësia etnike apo sociale e qytetarëve, ndërsa selektiviteti ekonomik nënkupton që grupet apo individët e privilegjuar shmangin sanksionet që do të godisnin të tjerët.

Shkaqet e zbatimit selektiv të ligjit janë të shumta dhe të ndërlidhura. Më të rëndësishmet ndër to janë ndikimi politik mbi institucionet, korrupsioni, mungesa e pavarësisë institucionale dhe mekanizmat e dobët të kontrollit të pushtetit. Kur gjyqësori, policia apo administrata publike janë nën ndikim të drejtpërdrejtë apo të tërthortë të strukturave politike, objektiviteti në zbatimin e ligjit bëhet pothuajse i pamundur. Korrupsioni e thellon më tej këtë problem, sepse ligji atëherë nuk interpretohet mbi bazën e drejtësisë, por në përputhje me interesat e atyre që kanë pushtet apo para. Shpesh edhe vetë ligjet shkruhen në mënyrë të paqartë apo të dykuptimtë, duke krijuar hapësirë për arbitraritet në zbatimin e tyre. Në shoqëritë me dallime të theksuara sociale dhe tensione etnike, selektiviteti mund të marrë karakter diskriminues, duke thelluar pabarazitë ekzistuese.

Pasojat e një praktike të tillë janë afatgjata. Së pari, ndodh humbja e besimit të qytetarëve në sistemin juridik dhe institucionet shtetërore. Sa here që njerëzit shohin se ligjet nuk zbatohen në mënyrë të barabartë, ata humbin motivimin për t’i respektuar dhe kërkojnë mënyra për të anashkaluar sistemin, gjë që dobëson më tej kohezionin shoqëror. Sundimi i ligjit zëvendësohet me “sundimin e lidhjeve”, ku lidhjet personale dhe besnikëria politike kanë më shumë peshë se normat juridike. Një situatë e tillë çon në erozionin e demokracisë, sepse fshihet kufiri mes pushtetit të ligjshëm dhe atij të paligjshëm. Në aspektin ekonomik, zbatimi selektiv i ligjit krijon konkurrencë të padrejtë, dekurajon investimet dhe cenon parimet e tregut. Në plan më të gjerë, ai gjeneron padrejtësi shoqërore dhe ndjenjë margjinalizimi te ata që i nënshtrohen trajtimit të pabarabartë.

Parandalimi i zbatimit selektiv të ligjit kërkon reforma të thella dhe zbatim të qëndrueshëm të parimeve të përgjegjësisë. Rol kyç kanë gjyqësori i pavarur, administrata publike profesionale dhe mekanizmat transparentë të vendimmarrjes. Është e domosdoshme të forcohen institucionet që mbikëqyrin punën e organeve shtetërore, si mbrojtësi i qytetarëve, komisioneri për informim dhe organet rregullatore të pavarura. Gjithashtu, mediat dhe shoqëria civile kanë rol të rëndësishëm në evidentimin e pabarazive dhe keqpërdorimeve në zbatimin e ligjit. Edukimi juridik dhe trajnimi etik i zyrtarëve kontribuojnë në krijimin e një kulture të ligjshmërisë dhe përgjegjësisë në sektorin publik. Vetëm një shoqëri në të cilën institucionet funksionojnë të pavarura nga presionet politike dhe interesat e ngushta mund të garantojë që ligji të zbatohet në mënyrë të barabartë për çdo qytetar.

Në fund, zbatimi selektiv i ligjit nuk duhet të shihet vetëm si problem teknik apo administrativ. Ai është një çështje thellësisht shoqërore që pasqyron marrëdhënien mes pushtetit dhe të drejtës, besimit dhe drejtësisë. Kur ligjet zbatohen në mënyrë selektive, zhduket besimi në barazi dhe drejtësi, e me këtë zhduket edhe themeli i çdo shteti të qëndrueshëm. Në këtë kuptim, lufta kundër zbatimit selektiv të ligjit përfaqëson jo vetëm një detyrë juridike, por edhe një imperativ moral për çdo shoqëri që synon demokraci të vërtetë dhe sundim të ligjit.