Sot i regjistruar, nesër i përjashtuar

Në Bujanoc, në jug të Serbisë, prej vitesh po zhvillohet një proces që shumica e qytetarëve nuk e kuptojnë pa e përjetuar personalisht: pasivizimi i adresave. Ky mekanizëm administrativ i destinuar për përditësimin e regjistrit të popullsisë, po shndërrohet gjithnjë e më shumë në një instrument të fshehtë për fshirjen e qytetarëve, veçanërisht të atyre që jetojnë jashtë vendit, të rinjve që studiojnë në Beograd, Nish apo Novi Sad, si dhe pjesëtarëve të pakicës kombëtare shqiptare në Preshevë dhe Bujanoc.

“Një ditë je qytetar, të nesërmen nuk ekziston, as në shkollë, as në fondin pensional, as në sportelin e MPB-së”, thotë Mehmed J. i kthyer nga Zvicra, adresa e të cilit është fshirë pa paralajmërim.

Si funksionon pasivizimi?

Pasivizimi i adresës ndodh kur Ministria e Punëve të Brendshme konstaton se qytetari nuk jeton tutje në adresën ku është i regjistruar. Kjo mund të ndodhë pas kontrollit të policisë, bazuar në njoftimet e fqinjve, mungesës së reagimit ndaj thirrjeve ose “gjendjes së konstatuar” – shtëpi apo banesë e mbyllur gjatë inspektimit.

Edhe pse ligji flet për “përditësimin e gjendjes reale”, shumë vetë besojnë se kjo praktikë po përdoret pa kritere të qarta dhe në mënyrë të selektuar, sidomos në mjedise të ndjeshme si Bujanoci, ku numri i banorëve ndikon drejtpërdrejt në përfaqësimin politik, arsimor dhe ekonomik.

Alma A. nga fshati Tërnoc përpiqej të regjistronte vajzën në entin parashkollor, por zbuloi se nuk ekzistonte në sistem sepse vendbanimi i saj ishte pasivizuar. “Nuk kemi marrë asnjë thirrje, asnjë letër, asnjë paralajmërim. Thjesht thanë: ju nuk jeni në evidencën e banorëve. Tani që dua ta regjistrojë vajzën më duhet të aplikoj sërish dhe të paguaj taksa me efekt prapaveprues”, thotë Alma.

Në një hulumtim të brendshëm, të zhvilluar nga iniciativa lokale joformale “Të rinjtë për qasje të barabartë”, 74% të rinjve të moshës 18–30 vjeç nuk e dinin që mund t’u fshihej vendbanimi nëse qëndronin për një kohë të gjatë jashtë komunës, ndërsa 58% pohonin se “nuk e dinë si ta verifikojnë” statusin e tyre. “Ky është një dhunë e heshtur nga shteti ndaj qytetarëve të vet”, thotë aktivisti Faton S. nga Qendra e Bujanocit për Diasporën.

Pasojat: dokumente të humbura, pamundësi për mjekim, regjstrim në shkollë

Pa një vendbanim aktiv, qytetarët nuk mund të marrin letërnjoftim, pasaportë, të votojnë, të regjistrojnë fëmijët në shkollë, të hapin biznes apo të realizojnë të drejtën për kujdes shëndetësor. Në disa raste, si për familjen R. nga rruga e Kosovës, fëmija nuk mundi të vaksinohej, sepse “formalisht nuk kishte vendbanim”.

Sipas një juriste nga një organizatë joqeveritare në Vranjë, kjo nuk është proces teknik, por çështje e të drejtave qytetare: “Pasivizimi po përdoret më së shumti në komunat multietnike. Kemi dyshime se në disa raste është politikisht i motivuar, për ta ulur numrin e votuesve, përfituesve të të drejtave apo numrin e nxënësve në shkolla”.

Çfarë mund të bëjnë qytetarët?

Juristët dhe organizatat këshillojnë këto hapa:

• Të kontrollohet rregullisht statusi i vendbanimit në zyrat lokale të MPB-së
• Të kërkohet sqarim me shkrim në rast pasivizimi
• Të parashtrohet ankesë ose të iniciohet procedurë administrative
• Nëse banoni jashtë, të caktoni përfaqësues të autorizuar në Serbi
• Të përfshiheni në nisma lokale për ndryshim sistemik të rregullave

Pasivizimi nuk është vetëm çështje teknike, ai është pasqyrë e marrëdhënies së shtetit me qytetarët e vet. Në jug të Serbisë, ku tashmë ekziston ndjenja e neglizhimit, kjo praktikë thellon mosbesimin, krijon pabarazi dhe i shtyn njerëzit në padukshmëri. E qytetarët që nuk duken, lehtë edhe injorohen.