Mangësitë ligjore dhe zbatimi selektiv i ligjit përmes praktikës së pasivizimit

Në shoqëritë demokratike të sotme, sundimi i ligjit është një nga shtyllat më të forta mbi të cilat qëndron një shtet i drejtë. Ai garanton që çdo qytetar, pa përjashtim, të jetë i barabartë para ligjit. Ky parim do të duhej të siguronte që ligjet të vlejnë për të gjithë, pavarësisht përkatësisë etnike, politike, fetare apo ekonomike. Megjithatë, realiteti shpesh është më i ndërlikuar: ndodh që ligjet të mos zbatohen njësoj për të gjithë, dhe atëherë flasim për zbatim selektiv të ligjit. Një fenomen i tillë, edhe kur është i maskuar, minon besimin e njerëzve në institucionet publike dhe trondit themelet e vetë shtetit ligjor.

Zbatimi selektiv nënkupton që rregullat që vlejnë për të gjithë në letër, në praktikë zbatohen vetëm ndaj disa individëve, ndërsa të tjerët trajtohen më butë, apo nuk preken fare nga ligji. Në atë moment, ligji pushon së qeni një instrument drejtësie dhe kthehet në mjet pushteti. Selektiviteti mund të marrë forma të ndryshme – politike, administrative, ekonomike apo sociale. Në aspektin politik, ndodh kur ligjet përdoren për të kontrolluar opozitën, mediat kritike apo qytetarët që nuk janë pjesë e strukturës në pushtet. Në aspektin administrativ, kur institucionet shtetërore zbatojnë ligjet ndryshe nga një rajon në tjetrin, ose në varësi të përkatësisë etnike e sociale të qytetarëve. Ndërsa në planin ekonomik, selektiviteti manifestohet kur individë apo grupe të privilegjuara shmangin ndëshkimin për veprime që të tjerët i paguajnë shtrenjtë.

Shkaqet e një gjendjeje të tillë janë të shumta: ndikimi politik mbi institucionet, korrupsioni, mungesa e pavarësisë institucionale dhe dobësia e mekanizmave të kontrollit të pushtetit. Kur gjykatat, policia apo administrata publike janë nën ndikimin e politikës, objektiviteti zhduket. Korrupsioni e përkeqëson më shumë këtë situatë, sepse drejtësia fillon të shitet për para apo favore. Shpesh edhe vetë ligjet hartohen në mënyrë të paqartë, duke lejuar që ato të interpretohen sipas interesave të atyre që kanë pushtet. Në shoqëritë me tensione etnike dhe pabarazi të mëdha sociale, selektiviteti merr shpesh edhe formë diskriminuese, duke i thelluar ndarjet ekzistuese.

Pasojat janë të rënda. Qytetarët humbasin besimin në drejtësi dhe në institucionet publike. Kur njerëzit e kuptojnë se ligjet nuk vlejnë për të gjithë njësoj, ata ndihen të zhgënjyer dhe të pavlerësuar. Kështu lind ideja se është më e rëndësishme të kesh lidhje e ndikim sesa të kesh të drejtë. Demokracia dobësohet, sepse pushteti fillon të matet jo me ligj, por me ndikim. Në ekonomi, kjo çon në konkurrencë të padrejtë, largon investitorët dhe dëmton zhvillimin. Në nivel shoqëror, rritet padrejtësia dhe ndjenja e përjashtimit.

Për të ndalur këtë dukuri, nevojiten reforma të thella dhe përkushtim ndaj përgjegjësisë. Gjyqësori duhet të jetë i pavarur, administrata profesionale dhe vendimmarrja transparente. Duhet të forcohen institucionet që mbikëqyrin punën e organeve shtetërore – si Avokati i Popullit, Komisioneri për Informata dhe organet e tjera të pavarura. Po aq të rëndësishëm janë edhe mediat dhe shoqëria civile, që kanë detyrë të flasin për pabarazitë dhe abuzimet. Edukimi juridik dhe formimi etik i zyrtarëve publikë mund të ndihmojë në ndërtimin e një kulture të ligjshmërisë dhe përgjegjësisë. Vetëm një shoqëri ku institucionet nuk varen nga politika mund të garantojë që ligji zbatohet njësoj për të gjithë.

Në fund, zbatimi selektiv i ligjit nuk është vetëm një çështje teknike apo burokratike — është një pasqyrë e drejtësisë dhe e moralit të një shteti. Kur ligjet nuk zbatohen njësoj, drejtësia humbet kuptimin, dhe me të humbet edhe besimi në barazi. Lufta kundër zbatimit selektiv të ligjit është prandaj një detyrë jo vetëm ligjore, por edhe morale për çdo shoqëri që dëshiron të jetë e lirë, e drejtë dhe demokratike.